GÖMEÇ KARİYESİ
TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE GÖMEÇ KARİYESİ
GÖMEÇ VILLAGE ACCORDING TO TEMETTUAT REGISTER Nihat YASA
Özet Kömeç köyü; İlçe merkezi Kurucaşile’ye 19 km uzaklıkta olup; 43 haneden oluşmaktadır. Geçim kaynakları tarım, arıcılık, hayvancılık ve orman’dır. Köy Başköy, Kale Köyü ve Ziyaret Köyü gibi sırtını Küre Dağlarına vermiştir. Köy halkının büyük bir kısmı Zonguldak ve İstanbul’a göç etmiştir. Bartın’ın Arıt Nahiyesi ve Kastamonu’nun Cide İlçesinin köyleri ile komşudur. Atakdibi ve Kayalıköy adında mahalleleri bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler:Temettuat Defterleri,Tanzimat Dönemi,Kurucaşile Divanı,Gömeç Kariyesi AbstractKömeç village, is located at 19 km distance to Kurucaşile, consists of 43 houses. Their means of living are agriculture, beekeeping, animal husbandry and forestry. It is close to hillside Küre Mountain like the villages of Köy, Başköy, Kale Köyü ve Ziyaret Köyü. The most part of village people has moved to both Zonguldak and İstanbul. It is a neighbour to both Arıt sub-district of Bartın province and the villages in Cide district of Kastamonu province. It has quarters namely Atakdibi and Kayalıköy.Key Words: Temettuat Register, Tanzimat Period, Kurucaşile Divanı, Gömeç Village GİRİŞ1839 Tanzimat Fermanı’nın yayınlanmasından sonra, Osmanlı Devleti bünyesinde idari, sosyal, mali ve kültürel alanda birçok yeni yapılanmaya gidilmiştir. Yeni bir vergi düzeni ülkeye getirilmiştir. Yeni bir mali sistem için, önce ülke kaynaklarının saptanması gerekiyordu. Rumeli’de, Anadolu’da, Adalar’da ve Arap vilayetlerinde bulunan, kentlerde, kasabalarda, bucaklarda ve köylerde, ev ev dolaşılarak sayımlar yapılmıştır. Bu verilere göre 1844 yılı vergileri toplanmıştır. 1845 yılı için de tahmini vergi miktarları yazılmıştır. O günkü idari, ekonomik ve mali ihtiyaçlar için düzenlenen bu defterlere Temettuat Defteri (gelir vergisi defteri) adı verilmektedir. Osmanlı Devleti Maliye Nezareti’nin görevlendirdiği görevliler ve genellikle defterleri tutulan mahalle veya köylerin muhtarı, imamı, papazı, ileri gelenleri ile söz sahibi kişilerce defterler düzenlenmiştir.Gömeç Karyesi 19. yüzyıl içerisinde Viranşehir Sancağı(Safranbolu)’nın Amasra Kazası Kurucaşile Divanına bağlı bir kariye(köy) merkezidir.1844–1845 temettuat defterlerinde Bolu Eyaleti’ne bağlı Viranşehir Sancağı sınırları içerisinde yer almıştır. 1839 Tanzimat Fermanı’nın yayınlanmasından sonra,yeni bir vergi sistemi için Osmanlı Devleti bünyesinde idari, sosyal, mali ve kültürel alanda birçok yeni yapılanmaya gidilmiştir.Anadolu’da, Rumeli’de,Adalar’da ve Arap vilayetlerinde bulunan, kentlerde, kasabalarda, bucaklarda ve köylerde, ev ev dolaşılarak sayımların yapıldığı görülmektedir. Toplanan bu verilere göre 1844 yılı vergileri toplanmış, 1845 yılı için de tahmini vergi miktarları yazılmıştır. O yıllarda idari, ekonomik ve mali ihtiyaçlar için düzenlenen bu defterlere Temettuat Defteri (gelir vergisi defteri) adı verilmektedir.Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra 12 Ocak 1840 tarihli bir talimatname ile her yerde muhassıllar gözetiminde ahalinin isim, şöhret, emlak, arazi ve hayvanlarının miktarı ile esnaf ve tüccarın yıllık kazançlarının yazılacağı defterlerin tutulması emredilmiştir.1844–1845 temettuat defterleri incelendiğinde Amasra Kazasının Bolu Eyaleti’ne bağlı Viranşehir Sancağı dâhilinde olduğu görülmektedir.Bu defterler sayesinde 19. yüzyılın ortalarına doğru Gömeç Köyünün idari, zirai, hayvansal, ekonomik ve toplumsal yapısı, meslek grupları, nüfusu, din görevlileri ve eğitimi hakkında fikir yürütmek mümkündür. Ülkemiz ile ilgili genel ve bölgesel tarih araştırmaları açısından Osmanlı devleti temettuat defterlerinin oldukça önemi vardır.Temettuat defterleri bulunduğu döneme ve ait olduğu bölgeye ilişkin kapsadığı zengin malûmat ile bölgenin mikro ve makro düzeyde sosyo-ekonomik kompozisyonunu çıkaracak özellikleri bünyesinde taşımaktadır.Temettu sözcüğü anlam olarak kâr etme, kazanma anlamına gelmektedir. Temettuat sözcüğü ise kârlar, faydalar, kazançlar anlamına gelmektedir. Temettuat vergisi de tüccar, esnaf ve halkın senelik kazançları üzerinden alınan vergiye denmiş olup daha sonra kazanç vergisi olarak isimlendirilmiştir. Bu kazanç ve vergilerin idari bir taksimat içerisinde alfabetik olarak kayıtlarının tutulduğu defterlere de TEMETTUAT DEFTERLERİ denilmektedir. Temettuat defterleri 1844-1845 tarihleri arasında olup toplam 17.747 adettir.Bugün Bartın ilinin Kurucaşile ilçesinin bir köyü olan Kömeç köyü 1844-1845 yılında onbeş haneden oluşan Bolu Vilayeti Viranşehir Sancağı. Amasra Kazasına bağlı Korucaşile Divanına bağlı bir kariye(köy)merkezidir.Bu çalışma ile Kömeç(kayıtlarda Gömeç olarak belirtilmektedir) köyü halkı 1844-1845 yılında hane reisi olan dedesini öğrenmiş olacaktır. Kömeç Köyü’ne ait Temettuat kayıtları Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde Amasra Kazası Kurucaşile Divanı olarak ML VRD TMT d 2956 numarası ile kayıtlı olup Miladi 1844 yılına aittir.Burada Hane reislerinin lakabı ve mesleği belirtilmiştir.GÖMEÇ KARİYESİ | Lakabı | Hane No | Mesleği |
| Gömeç oğlu Osman | 1 | Erbabı zira’atdan idüği |
| Gömeç oğlu Hasan | 2 | Erbabı zira’atdan idüği |
| Gömeç oğlu Hasan (diğer) | 3 | Ameleden idüği |
| Gömeç oğlu Bilal | 4 | Ameleden idüği |
| Gömeç oğlu Osman | 5 | Timurçu esnafından idüği |
| Gömeç oğlu Hüseyin | 6 | Muallim-i sıbyan idüği |
| Gömeç oğlu Osman | 7 | --- |
| Gömeç oğlu Halil | 8 | Erbabı zira’atdan idüği |
| Gömeç oğlu Ahmed | 9 | Muallim-i sıbyan idüği |
| Gömeç oğlu İbrahim | 10 | Erbabı zira’atdan idüği |
| Gömeç oğlu Hasan | 11 | Muallim-i sıbyan idüği |
| Gömeç oğlu Mehmed | 12 | Karye-i mezbur imamı idüği |
| Febli oğlu Hüseyin | 13 | Ameleden idüği |
| Gömeç oğlu Hüseyin | 14 | Timurçu esnafından idüği |
| Gömeç oğlu Mahmud | 15 | Ameleden idüği |
Gömeç kariyesi 15 haneden meydana gelmektedir. Esnafları ise şöyledir: | Gömeç Kariyesi Esnaflar | Adedi |
| Ameleden idüği | 3 |
| Erbabı zira’atdan idüği | 5 |
| Karye-i mezbur imamı idüği | 1 |
| Muallim-i sıbyan idüği | 3 |
| Timurçu esnafından idüği | 2 |
1800’lü yıllarda Gömeç kariyesi hane reislerinden Muallim-i sibyan idiğü(öğretmen)’nün bulunması Gömeç kariyesinin eğitim durumu ile ilgili bize bilgi vermektedir.TEMETTUAT DEFTERİNE KAYIT ALTINA ALANLARBolu eyaleti dahilinde vaki Viranşehir Sancağı kazalarından Amasra kazasının Korucaşile Divanı ahalilerin emlak-i arazı ve temettüatları ber mucebi talimat-i seniye ğadir ve himaye den âri ve muğayir-i nizamdan biri olarak cümlemiz hoşnud ve müterazı bulunduğumuz halde hakk-ı hakıkatı vecihle tahrir kılındığı mübeyyin işbu mahalle şerh verilub temhir kılındı.· Bende-i İhtiyar oğlu Aza (Mührün içi bende-i Huda Mustafa).· Bende-i Hilmi oğlu Aza (Mührün içi okunamadı.)· Bende-i Hacı Hasan oğlu Ahmed Aza (Mührün içi okunamadı).· Bende-i (Mührün içi Muhtar-ı sani Divanı Korucaşile· Bende-i (Mührün içi bende-i İmam-ı Divan-i Korucaşile -Bende-i) (Mührün içi Muhtar-ı evvel Divan-i Korucaşile)Bu çalışma ile köy içerisinde tahmini nüfus ve aile sayıları ve lakapları ile ilgili değerlendirmeler yapmak mümkündür.Dikkat edildiğinde bir hane reisi dışındaki tüm ailelelerin lakabının GÖMEÇ OĞLU olduğu görülecektir.Bugün Kömeç köyünün nüfus kayıtları incelendiğinde ise; KÖMEÇ KÖYÜNÜN BUGÜNKÜ NÜFUS BİLGİLERİ | No | Lakabı | Bugünkü Soyadları |
| 1. | Kömeç namı diğer Karaosmanoğlu Mehmet | --- |
| 2. | Kömeç namı diğer Karaosmanoğlu Mustafa | Dişbudak |
| 3. | Kömeç namı diğer Cindiosmanoğlu Ali | Özbudak |
| 4. | Kömeç namı diğer Cindiosmanoğlu Mustafa | Özbudak |
| 5. | Kömeç namı diğer Cindiosmanoğlu Mehmet | Canbudak |
| 6. | Kömeç namı diğer Mollahüseyinoğlu Ali | Erbudak |
| 7 | Kömeç namı diğer Mollahüseyinoğlu Mehmet | Üstünay |
| 8. | Kömeç namı diğer Mollahüseyinoğlu Hüseyin | Üstüngün-Soytürk |
| 9. | Kömeç namı diğer Mollahüseyinoğlu Ahmet | --- |
| 10. | Kömeç namı diğer Mollahüseyinoğlu Halil | --- |
| 11. | Kömeç namı diğer Cindihaliloğlu Halil | Üstünay |
| 12. | Kömeç namı diğer Cindihaliloğlu Hüseyin | Çetinkaya |
| 13. | Kömeç namı diğer Salihoğlu Halil | Erboy |
| 14. | Kömeç namı diğer Salihoğlu Hüseyin | Özbay |
| 15. | Kömeç namı diğer Salihoğlu Mustafa | --- |
| 16. | Kömeç namı diğer Salihoğlu İsmail | --- |
| 17. | Kömeç namı diğer Mollaibrahimoğlu Ali | Şahinboy |
| 18. | Hacıbekir namı diğer Kömeçoğlu Bekir Efendi | Demirtürk |
| 19. | Kömeçoğlu Hasan | Selviboy |
| 20. | Kömeçoğlu Hüseyin | Canbakış |
Gömeç kariyesi ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivinden alınan Korucaşile Temettuat Defteri Osmanlıcadan bugünkü Türkçe’ye Ali Çakır tarafından çevrilmiştir. KAYNAKÇAA. ARŞİV BELGELERİ:1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), ML VRD TMT d 029562. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, 2000, s. 254) B.EKLER:
Çankaya İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Şube Müdürü Devellioğlu Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik lügat, s.1073 Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, s.254. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, s.254 Viranşehir Sancağı Osmanlı döneminde Safranbolu’nun merkez olduğu Sancak’ın adı Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), ML. VRD. TMT. d. 02956 Gömeç kariyesine ait meslekler Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), ML. VRD. TMT. d. 02956 Kurucaşile Nüfus Müdürlüğü kayıtları Vakıflar Genel Müdürlüğü çalışanı 
